وقتی راه می‌روید، زانوهای شما چگونه در کنار هم قرار می‌گیرند؟ شاید تا به حال به این موضوع دقت نکرده باشید اما شکل زانوها نقش مهمی در تعادل، حرکت صحیح و سلامت مفاصل دارد. هر تغییری در این عضو می‌تواند پیامدهایی به دنبال داشته باشد. یکی از این تغییرات حالتی است که در آن زانوها بیش از حد به هم نزدیک می‌شوند و قوزک پاها از هم فاصله می‌گیرند.
این وضعیت که می‌تواند از کودکی تا بزرگسالی ادامه پیدا کند، تأثیر مهمی بر راه رفتن و سلامت اسکلتی دارد. اما چه عواملی باعث آن می‌شوند و آیا راهی برای اصلاح آن وجود دارد؟
زانوی ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری (ژنو والگوم) یکی از ناهنجاری‌های رایج اسکلتی است که در آن زانوها به یکدیگر نزدیک شده و قوزک پاها از هم فاصله می‌گیرند. این وضعیت که به آن زانوی ایکس هم گفته می‌شود، می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، نرمی استخوان (راشیتیسم)، چاقی یا آسیب‌های مفصلی ایجاد شود.
در حالی که درجات خفیف این عارضه در کودکان طبیعی و گذراست در موارد شدید می‌تواند باعث درد، عدم تعادل در راه رفتن و افزایش خطر آرتروز زانو شود. تشخیص و درمان به موقع، از طریق ورزش‌های اصلاحی، کفش‌های طبی یا در برخی موارد جراحی می‌تواند از پیشرفت عارضه جلوگیری کرده و توانایی حرکتی فرد را بهتر کند.
عوامل ایجاد کننده زانوی ضربدری
زانوی ضربدری می‌تواند در نتیجه عوامل مخرب مختلفی ایجاد شود که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
عوامل ژنتیکی
در برخی افراد، ساختار اسکلتی و مفاصل به‌صورت ارثی مستعد این ناهنجاری است.
کمبود ویتامین D و کلسیم
نرمی استخوان (راشیتیسم) ناشی از کمبود این مواد مغذی می‌تواند باعث تغییر شکل استخوان‌ها شود.
چاقی
وزن اضافی فشار زیادی بر مفاصل زانو وارد کرده و الگوی رشد آن‌ها را تغییر می‌دهد.
اختلالات رشد
در برخی کودکان رشد نامتعادل استخوان ران و ساق می‌تواند باعث این عارضه شود.
آسیب‌های زانو
شکستگی‌ها یا آسیب‌های مفصلی ممکن است باعث تغییر شکل استخوان‌ها شوند.
بیماری‌های التهابی مفصل
مانند آرتریت روماتوئید که به مرور موجب تغییر شکل زانو می‌شود.
اختلالات عصبی-عضلانی
بیماری‌هایی که بر عملکرد عضلات و کنترل حرکتی تأثیر می‌گذارند، می‌توانند باعث تغییر در شکل زانو شوند.
تشخیص علت دقیق بیماری زانوی ضربدری به عهده پزشک متخصص ارتوپدی است که می‌تواند با تجویز حرکات اصلاحی زانوی ضربدری از پیشرفت این ناهنجاری جلوگیری کند.
نحوه تشخیص زانوی ضربدری
نحوه تشخیص زانوی ضربدری چندان کار سختی نیست و معمولاً از طریق معاینه بالینی و بررسی سوابق پزشکی انجام می‌شود. پزشک با مشاهده نحوه ایستادن و راه رفتن فرد، فاصله بین قوزک پاها و میزان انحراف زانوها را بررسی می‌کند. اگر این فاصله بیش از ۸ سانتی‌متر باشد، احتمال وجود زانوی ضربدری بسیار زیاد می‌شود.
برای بررسی شدت انحراف، پزشک ارتوپد ممکن است زاویه بین استخوان ران و ساق پا را نیز اندازه‌گیری کند. در موارد شدید یا مشکوک، تصویربرداری با اشعه ایکس، MRI یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی ساختار استخوان‌ها و مفاصل انجام می‌شود.
بررسی علت زمینه‌ای با آزمایش خون برای اطلاع از کمبود ویتامین D یا بیماری‌های استخوانی مانند راشیتیسم از روش‌های تکمیلی هستند که ممکن است پزشک برای شما تجویز کند.
عوارض زانوی ضربدری
اگر زانوی ضربدری درمان نشود مشکلات متعددی در درازمدت برای فرد ایجاد خواهد کرد مانند:
- ممکن است پایین تنه کوتاه‌تر از حد طبیعی رشد کند.
- احتمال بروز نیمه دررفتگی مفصل زانو افزایش می‌یابد.
- به دلیل فشار نامتعادل، خطر آرتروز زودرس بیشتر می‌شود.
- دردهای مداوم در زانو و پا فرد را دچار ناراحتی می‌کند.
- تاندون آشیل ممکن است کوتاه و سفت شود.
- لبه داخلی پا تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد.
- زانوها به سمت هم کشیده می‌شوند.
- فرد ممکن است تمایل بیشتری به نشستن به حالت قورباغه‌ای (W شکل) پیدا کند.
بی‌توجهی به این مشکل می‌تواند به مرور زمان توانایی حرکتی شما را مختل کرده و منجر به تغییرات غیرقابل برگشت در ساختار اسکلتی شود. به همین علت توان توس به شما پیشنهاد می‌کند تا با انجام حرکات اصلاحی زانوی ضربدری از پیشرفت این بیماری جلوگیری کنید.
درمان زانوی ضربدری با انجام حرکات اصلاحی
یکی از دلایل بروز زانوی ضربدری، ضعف عضلاتی است که نقش مهمی در حفظ تعادل زانو دارند؛ به ویژه عضلات داخلی همسترینگ و عضلات خارجی ران. افرادی که دچار این ناهنجاری هستند به مرور دچار تحلیل و کاهش قدرت این عضلات می‌شوند که خود باعث تشدید مشکل خواهد شد. با این حال جای نگرانی نیست؛ زیرا با انجام تمرینات تقویتی مناسب می‌توان عضلات درگیر را تقویت کرده و تا حد زیادی این عارضه را درمان کرد.
زانوی ضربدری بیشتر در کودکان به‌ویژه بین سن ۲ تا ۵ سالگی دیده می‌شود، اگرچه در برخی بزرگسالان نیز وجود دارد. این ناهنجاری معمولاً به دلیل ضعف در عضلاتی مانند چهارسر ران، همسترینگ، سرینی و ساق پا ایجاد می‌شود. وقتی این عضلات به اندازه کافی قوی نباشند، نمی‌توانند از زانوها محافظت کنند و باعث می‌شوند که زانوها به سمت داخل متمایل شوند.
انواع حرکات اصلاحی زانوی ضربدری + ویدئو
نکته مهم زانوی ضربدری اینجاست که می‌توان با تمرینات مناسب از پیشرفت این مشکل جلوگیری کرد. حرکات اصلاحی نه تنها به تقویت عضلات درگیر کمک می‌کنند بلکه ثبات زانو را نیز تضمین می‌کنند. تمریناتی مانند اسکوات، لانگ به پهلو و حرکت پروانه از مؤثرترین روش‌ها برای تقویت عضلات چهارسر ران و سرینی هستند. هرچه این تمرینات زودتر و به درستی انجام شوند احتمال اصلاح زانوی ضربدری بیشتر خواهد بود.
لانگ پهلو
لانگ به پهلو (Side Lunge) یکی از تمرینات مؤثر برای تقویت عضلات ران، سرینی و همسترینگ است که به تعادل و پایداری زانو کمک می‌کند. این حرکت به‌ویژه برای اصلاح زانوی ضربدری توصیه می‌شود زیرا عضلات درگیر در راستای صحیح‌تری قرار گرفته و تقویت می‌شوند.
نحوه انجام لانگ به پهلو:
- صاف بایستید و پاها را کمی بیشتر از عرض شانه‌ها باز کنید.
- یکی از پاها را به پهلو خم کرده و باسن را به سمت عقب بفرستید، در حالی که پای دیگر صاف می‌ماند.
- وزن بدن را روی پایی که خم شده قرار دهید و سینه را بالا نگه دارید.
- چند ثانیه در این وضعیت بمانید سپس به حالت ایستاده برگردید.
- حرکت را برای پای دیگر تکرار کنید.
- زانو نباید از نوک انگشتان پا جلوتر برود.
بالا بردن پا از پهلو
بالا بردن پا از پهلو (Side-Lying Leg Raise) یک تمرین مؤثر برای تقویت عضلات سرینی و ران است. این حرکت باعث افزایش قدرت در عضلاتی می‌شود که نقش مهمی در حفظ شکل صحیح زانو دارند.
نحوه انجام حرکت:
- به پهلو دراز بکشید و پاها را روی یکدیگر قرار دهید.
- دست پایینی را زیر سر قرار دهید و دست دیگر را مقابل بدن روی زمین بگذارید تا تعادل خود را حفظ کنید.
- پای بالایی را به آرامی و بدون خم شدن از زمین بلند کنید.
- چند ثانیه در بالاترین نقطه مکث کنید، سپس به آرامی پا را پایین بیاورید.
- حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار برای هر پا تکرار کنید.
- هنگام بالا بردن پا، بدن را ثابت نگه دارید و از چرخش لگن جلوگیری کنید.
حرکت پروانه‌ای
حرکت پروانه‌ای علاوه بر کمک به اصلاح زانوی ضربدری، باعث تقویت انعطاف لگن و کاهش گرفتگی عضلات پا نیز می‌شود.
نحوه انجام حرکت پروانه‌ای:
- روی زمین بنشینید و کف پاها را به هم بچسبانید.
- پاشنه‌های پا را تا جای ممکن به سمت لگن نزدیک کنید.
- زانوها را به آرامی به سمت زمین فشار دهید تا کشش را در عضلات داخلی ران احساس کنید.
- می‌توانید دست‌ها را روی پاها یا زانوها قرار دهید و کمی به جلو خم شوید تا کشش بیشتری ایجاد شود.
- این وضعیت را ۲۰ تا ۳۰ ثانیه حفظ کنید، سپس به حالت عادی برگردید.
بلند کردن پا در حالت خوابیده به پشت (Straight Leg Raise)
- به پشت روی زمین دراز بکشید و پاها را صاف کنید.
- یکی از پاها را صاف نگه داشته و تا زاویه ۴۵ درجه از زمین بلند کنید.
- چند ثانیه در این وضعیت مکث کنید سپس پا را به‌آرامی پایین بیاورید.
- حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار برای هر پا تکرار کنید.
آیا زانوی ضربدری با ورزش قابل درمان است ؟
نباید انتظار داشته باشید که زانوی ضربدری تنها با انجام یک سری تمرینات ورزشی به طور کامل درمان شود. ناهنجاری‌ها و مشکلات اسکلتی مانند زانوی ضربدری در ابتدا نیازمند تشخیص به موقع در زمان طلایی دارند و اگر از این بازه زمانی بگذرد روند درمان کمی سخت‌تر می‌شود.
میزان و شدت ناهنجاری اسکلتی نیز بر روند درمان بی‌تأثیر نیست چرا که فرد مبتلا با انحراف شدید زانوی ضربدری باید مدت طولانی‌تری تحت نظر پزشک بوده و معاینه شود. حتی ممکن است علاوه بر تمرینات ورزشی عمل جراحی نیز نیاز باشد. در کنار تمامی این روش‌ها استفاده از تجهیزات پزشکی مانند بریس‌ها و دیگر لوازم و خصوصاً انجام فیزیوتراپی از دیگر اقدامات درمانی خواهد بود.
خلاصه
زانوی ضربدری می‌تواند از یک ناهنجاری ساده تبدیل به یک مشکل دردناک شود که ممکن است درمان آن نیز بسیار طولانی شود. برنامه‌های ورزشی هدفمند همراه با درمان‌های کمکی مانند فیزیوتراپی می‌توانند به بهتر شدن وضعیت زانوها کمک کرده و از پیشرفت مشکلات بیشتر جلوگیری کنند. اما خبر خوب این است که بدن با ساختار انعطاف‌پذیر و سازگار خود قابلیت اصلاح بسیاری از این ناهنجاری‌ها را دارد. با انجام اقدامات پیشگیرانه، تقویت عضلات و رعایت اصول حرکتی صحیح، می‌توان از پیشرفت زانوی ضربدری جلوگیری کرد.
2 پاسخ
یکی از مطالب عالیی بود و خیلی برام مفید بود تشکر 🌷🌹
تشکر