زانوی ضربدری یا به معنای دیگر subluxation patellar یک اختلال جدی است که در آن زانوها درست در محل خود قرار نمی‌گیرند. به جهت جلوگیری از این عارضه لازم است تا افراد احتیاط‌های لازم را انجام دهند تا در سنین بالاتر دچار مشکلات حاد زانو نشوند.
انجام ورزش‌ها و تمرینات خاص می‌تواند بسیار اثرگذار باشند اما در مواقع حساس و حاد این ورزش‌ها جوابگو نبوده و باید جراحی زانوی ضربدری را پیش بگیرید. اصلاح زانوی ضربدری با روش‌های درمانی جدید دغدغه بسیاری از بیماران بوده و هست بنابراین بهتر است ابتدا با این اختلال آشنا شوید.
زانوی ضربدری چگونه اختلالی است؟
زانوی ضربدری یا به اصطلاح ژنو والگوم (Genu Valgum) یک وضعیت انحرافی در مفاصل زانو است که در آن زانوها به سمت داخل متمایل می‌شوند و فاصله‌ای غیرطبیعی بین مچ پاها ایجاد می‌شود. این حالت می‌تواند حتی در کودکان و بزرگسالان مشاهده شود و معمولاً علل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، ناهنجاری‌های استخوانی، چاقی یا آسیب‌های زانو دارد.
برای تشخیص زانوی ضربدری پزشک متخصص ارتوپدی ابتدا به بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار می‌پردازد. سپس با معاینه فیزیکی، هم‌ترازی زانوها در حالت ایستاده، نحوه راه رفتن و طول پاها را ارزیابی می‌کند تا هرگونه تفاوت یا ناهنجاری مشاهده شود. در صورت نیاز برای بررسی دقیق‌تر ساختار استخوان‌ها، تصویربرداری با اشعه ایکس یا ام‌آر‌آی نیز تجویز می‌شود. توجه داشته باشید که این عارضه در کودکان خردسال به‌سختی قابل تشخیص است و معمولاً با رشد کودک برطرف می‌شود.
پیشگیری از ابتلا به زانوی ضربدری
برای پیشگیری از بروز زانوی ضربدری باید به طور اصولی و تحت نظر پزشک ارتوپد با انجام تمرینات ورزشی مناسب حالت درست قرارگیری زانوها را پایش کنید. برخی عوامل زمینه‌ای می‌توانند منجر به این عارضه شوند بنابراین شناخت و پیگیری روند درمان آن‌ها اهمیت دارد. در مواردی که زانوی ضربدری پیشرفت کرده و با روش‌های غیرجراحی قابل اصلاح نیست، جراحی به‌عنوان یکی از گزینه‌های درمانی مطرح می‌شود.
ورزش‌های اصلاحی انجام دهید
انجام حرکات ورزشی تحت نظارت متخصص می‌تواند به تقویت عضلات اطراف زانو و قرارگرفتن درست آن کمک کند.
استفاده از وسایل کمکی
خرید کفی‌ها و کفش‌های طبی می‌تواند در پیشگیری و کاهش عوارض زانوی ضربدری بسیار مؤثر باشد.
جراحی استئوتومی
در موارد شدید زانوی ضربدری جراحی استئوتومی برای اصلاح زاویه استخوان‌ها و شکل زانو انجام می‌شود. البته مشاوره با پزشک متخصص ارتوپدی برای انتخاب بهترین روش پیشگیری و درمان متناسب با شرایط فردی ضروری است.
نشانه‌های هشدار دهنده در زانوی ضربدری
زانوی ضربدری با مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های خاص شناخته می‌شود که می‌توانند در تشخیص به‌موقع این عارضه کمک کننده باشند. اگر این علائم را در خود و یا نزدیکانتان مشاهده کردید حتماً به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کنید.
نزدیک شدن زانوها به یکدیگر
زانوی ضربدری باعث می‌شود تا در حالت ایستاده زانوها بیش از حد به هم نزدیک شوند در حالی که مچ پاها از هم فاصله دارند.
بد بودن وضعیت بدن
فرد دارای زانوهای ضربدری ممکن است به دلیل ناهماهنگی در زانوها و تغییر شکل آن‌ها دچار مشکل در حفظ تعادل یا تغییر در قدم برداشتن شود.
درد در زانو یا مفاصل
به علت فشار بیش از حد به زانوها درد مزمن در مفاصل زانو به‌ویژه پس از ایستادن یا راه رفتن طولانی‌مدت بسیار احساس می‌شود. افراد مبتلا ممکن است به دلیل فشار نامتوازن روی مفاصل پاها سریع‌تر از دیگران خسته شوند.
مشکل در دویدن یا فعالیت‌های ورزشی
این وضعیت می‌تواند دامنه حرکتی زانو را محدود کرده و فرد را از انجام فعالیت‌های فیزیکی منع کند.
ساییدگی غیرطبیعی مفاصل زانو و پارگی تاندون‌ها
زانوی ضربدری در مراحل پیشرفته می‌تواند باعث تخریب غضروف زانو و بروز آرتروز زودرس شود.
کوتاه بودن پاها
در مواردی که زانوی ضربدری حاد می‌شود طول پاها ممکن است به دلیل تغییر در ساختار استخوانی زانو کوتاه‌تر به نظر برسد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر این نشانه‌ها با درد مداوم همراه باشند.
اگر کودک شما در سنین بالای 7 سال همچنان زانوی ضربدری دارد.
اگر الگوی راه رفتن یا فعالیت روزمره فرد مختل شود.
علل ابتلا به زانوی ضربدری
همانطور که قبل‌تر گفتیم زانوی ضربدری در کودکان معمولاً بخشی طبیعی از فرآیند رشد آن‌ها است و تا زمانی که در سنین خاصی از کودکی هستند نگرانی چندانی ایجاد نمی‌کند. با این حال اگر مشاهده کردید این حالت با گذر زمان بهتر نشد یا در دوران بزرگسالی شدت گرفت می‌توان به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه کرد.
در چنین شرایطی ممکن است فرد روش‌های درمانی خاصی را نیاز داشته باشد و در برخی موارد حاد انجام جراحی برای اصلاح زانوی ضربدری بسیار ضروری است. اما بهتر است قبل از هرچیزی علت بوجود آمدن زانوی ضربدری را بشناسیم.
عوامل ژنتیکی
برخی افراد به دلیل مشکلات ژنتیکی ممکن است دچار افزایش زاویه بین لگن و زانو شوند که در نهایت می‌تواند منجر به بروز زانوی ضربدری شود.
آسیب‌دیدگی استخوان‌ها
شکستگی استخوان‌های ران یا درشت‌نی و یا جوش خوردن نادرست آن‌ها یکی از دلایل رایج زانوی ضربدری است.
کمبود مواد مغذی
تغذیه نامناسب و کمبود ویتامین‌ها به‌ویژه ویتامین D می‌تواند موجب ضعف استخوان‌ها و ایجاد ناهنجاری در شکل زانو شود.
اختلال در رشد
اختلال در صفحات رشد در کودکان یا آسیب‌دیدگی آن‌ها ممکن است موجب انحراف در زانوها شود.
بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌هایی مانند راشیتیسم، آرتریت روماتوئید، آرتروز و عفونت استخوان (استئومیلیت) می‌توانند در شکل‌گیری زانوی ضربدری نقش داشته باشند.
پارگی رباط‌ها
آسیب به رباط‌های زانو خصوصاً رباط جانبی داخلی یا کوتاه شدن رباط جانبی خارجی می‌تواند منجر به ناهنجاری در زانو شود.
جنسیت
زنان به دلیل تفاوت‌های آناتومیکی در ساختار لگن بیشتر از مردان در معرض زانوی ضربدری هستند.
عادات حرکتی نادرست در کودکان
زود راه رفتن یا نشستن در حالت‌های نامناسب کودکان می‌تواند بشدت در ایجاد زانوی ضربدری نقش داشته باشد.
چه افرادی کاندید مناسبی برای جراحی زانوی ضربدری هستند؟
جراحی زانوی ضربدری معمولاً زمانی پیشنهاد می‌شود که روش‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و این مشکل باعث محدودیت حرکتی، درد شدید یا عوارض جانبی دیگر شود. کاندیداهای مناسب برای این جراحی عبارت‌اند از:
افرادی با درد شدید و مزمن
کسانی که درد شدید زانو دارند و این درد از فعالیت‌های روزمره آن‌ها جلوگیری می‌کند ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند.
افرادی با ناهنجاری‌های شدید
اگر زاویه زانو به‌شدت انحراف داشته باشد و در ظاهر یا عملکرد طبیعی پا اختلال ایجاد کند جراحی زانوی ضربدری ضروری است.
مواردی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نبوده است
افرادی که با روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، استفاده از کفش‌های طبی یا بریس درمان نشده‌اند به احتمال زیاد جراحی گزینه آخر آن‌ها باشد.
بیماری‌های پیشرفته در بزرگسالان
در صورتی که زانوی ضربدری در بزرگسالی به دلایلی مانند آرتروز یا آسیب‌های مفصلی بروز کرده باشد و باعث تخریب بافت‌ها شود جراحی گزینه مناسبی است.
افرادی با عوارض ناشی از زانوی ضربدری
مشکلاتی مانند فشار غیرطبیعی به مفاصل دیگر (مچ پا، لگن، یا ستون فقرات) که ناشی از زانوی ضربدری است حتما نیاز به جراحی دارند.
کودکان و نوجوانان با مشکلات شدید و پایدار
اگر ناهنجاری زانو در کودکان یا نوجوانان با گذر زمان رفع نشود یا پیشرفت کند پزشک ممکن است جراحی اصلاحی را پیشنهاد دهد.
خلاصه
زانوی ضربدری وضعیتی است که در آن فرد با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو می‌شود. زانوها به سمت داخل انحراف دارند و باعث فاصله گرفتن مچ پاها می‌شود. این عارضه می‌تواند به دلایل مختلف که پیش‌تر بیان کردیم ایجاد شود.
در موارد خفیف معمولاً نیازی به درمان نیست اما در صورت پیشرفت یا ایجاد درد و محدودیت حرکتی، مداخلاتی مانند فیزیوتراپی یا جراحی توصیه می‌شود. تصمیم به جراحی زانوی ضربدری باید بعد از معاینه دقیق توسط پزشک متخصص ارتوپد و بررسی وضعیت عمومی بیمار و شدت ناهنجاری گرفته شود.